I 2009 blei reglane om buplikt endra og samla i konsesjonslova, utan at regelverket dermed vart særleg enklare.  Det finst omfangsrike rundskriv om alt dette, men dei er såpass detaljerte at dei kan vere vanskeleg tilgjengelege for andre enn dei som steller med dette teamet til dagleg.

Dei fleste kjenner til at det kan oppstå buplikt for den som tek over ein landbrukseigedom. Denne buplikta gjeld for heile landet.

Dessutan har enkelte kommunar reglar om buplikt også på bustadeigedomar, såkalla null-konsesjon.

Det har vore vanleg å omtale driveplikt saman med buplikt; (”bu- og driveplikt”).  Det er ikkje naturleg lenger.  Frå 2009 er det fastsett i jordlova at alle som eig jordbruksareal har varig driveplikt.  I og med at alle eigarar av jordbruksareal dermed har driveplikt er det ikkje lenger nødvendig for kommunane å setje vilkår om driveplikt i konsesjonssaker.  Eg kjem ikkje nærare inn på drivepliktspørsmål her.

1          Buplikt på landbrukseigedomar.

Lova har særskilte, og litt meir lempelege reglar for overtakarar med odelsrett til den aktuelle eigedomen, eller som er i nær slekt med den tidlegare eigaren, enn for andre som vi her kan kalle ”framande” overtakarar.

1.1       ”Framande” overtakarar.

For desse gjeld den generelle regelen at dei må søkje kommunen om konsesjon (løyve) til å overta landbrukseigedom (av ein viss storleik, jf. siste avsnitt i dette punktet). Søknaden skal vurderast ut frå ein del lovbestemte moment, mellom anna omsynet til busetjinga.

Dersom kommunen meiner det er behov for å styrke busetjinga i området eller i kommunen og vurderer buplikt i den aktuelle saka som eit hensiktsmessig verkemiddel for å oppnå dette, kan kommunen pålegge buplikt som vilkår for å gi konsesjon.  Buplikt kan påleggast sjølv om eigedomen ikkje har bustadhus, men då med ein rimeleg frist for overtakaren til å bygge bustadhus.

Kommunen står elles nokså fritt til å utforme bupliktvilkåret, men må ta stilling til om det er nødvendig at buplikta vert oppfylt av eigaren personleg eller om det er tilstrekkelig at han sørger for andre bur på eigedomen, til dømes ved å leige bort våningshuset eller heile eigedomen.  Vanlegvis vert buplikta sett til fem år, men det er ikkje noko lovmessig hinder for at den vert gjort kortare eller lengre. I enkelte tilfelle kan vilkåret gå ut på at søkjaren kan oppfylle buplikta ved å bu på ein annan eigedom som han eig frå før.

Dersom situasjonen for overtakaren endrar seg slik at det vert vanskeleg å oppfylle vilkåret om buplikt, kan det søkjast om lemping (endring/bortfall) av vilkåret.

Er eigedomen bebygd og har mindre enn 100 dekar totalt og mindre enn 25 dekar dyrka mark, er det inga konsesjonsplikt, og dermed heller inga buplikt.  Ved utrekning av totalarealet skal ein også rekne med eit forholdsmessig areal av felles utmark dersom eigedomen har sameigepart i slikt areal.

1.2       Overtakar med odelsrett eller som er i nær slekt med tidlegare eigar.

Overtakarar i denne kategorien er som hovudregel fritekne frå konsesjonsplikt, men dersom eigedomen har bygning som er eller har vore brukt til heilårs bustad og arealet er minst 25 dekar dyrka jord eller minst 500 dekar produktiv skog, må det likevel søkjast om konsesjon dersom overtakaren ikkje erklærer at han personleg skal bu på eigedomen i minst fem år.

I ei slik konsesjonssak skal kommunen vurdere om overtakaren skal få konsesjon trass i at han ikkje vil bu på eigedomen og her gjeld det ein del andre vurderingsmoment enn ved avgjerda om kor vidt ein ”framand” skal påleggjast buplikt som konsesjonsvilkår.  Mellom anna kan det takast eit visst omsyn til søkjaren si tilknyting til eigedomen og hans/hennar livssituasjon.  Disse momenta har likevel no fått vesentleg lågare vekt enn dei hadde før 1.7.2009.

(Før 1.7.2009 var det dessutan andre formalitetar kring handhevinga av buplikt. Odelsberettiga og nære slektningar var då i alle tilfelle fritekne for konsesjonsplikt, og kunne i ettertid søkje om fritak frå buplikta.  Denne sakstypen – søknad om fritak frå buplikt – eksisterer ikkje lenger, idet handhevinga av buplikta no som nemnt kun vert utøvd via konsesjonshandsaming.)

2          Buplikt på bustadeigedom. (Null-konsesjon).

Det er opp til kvar enkelt kommune å avgjere om det skal vere buplikt på bustadeigedomane i kommunen.  Om lag 70 av landets 429 kommunar har valt å innføre slik buplikt, noko som inneber at dersom overtakaren av en bustadeigedom ikkje erklærer å ville ta eigedomen i bruk som heilårs bustad, må han søkje om konsesjon.  Kommunen kan då innvilge eller avslå søknaden ut frå ei konkret vurdering, men det seier seg sjølv at når kommunen først har valt å innføre null-konsesjon så er gir det lite samanheng å føre ein liberal praksis i slike saker.

Kva som skal reknast som ”bustadeigedom” er nærare definert i lova, og omfattar alle eigedomar med bygning som er eller har vore i bruk som heilårs bustad eller som i reguleringsplan er avsett til bustad.  Null-konsesjon kan være bestemt å gjelde for heile eller berre for deler av kommunen.

Det er særlig på Sørlandet at denne forma for buplikt er blitt innført.  I Hordaland er det pr. i dag berre Odda, Osterøy og Modalen som har slik buplikt, i Sogn og Fjordane ingen.

Buplikt på bustadeigedom er varig, og altså ikkje avgrensa til fem år, men buplikta er ikkje personlig, d.v.s. at den kan oppfyllast ved å sørge for at nokon brukar eigedomen til heilårs bustad.

Buplikt på bustadeigedom gjeld i utgangspunktet ikkje når overtakaren er i nær slekt med tidligare eigar.  Dette slektskapsunntaket kan kommunen sjølv velje å oppheve, noko som er tilfelle for om lag 10 av dei om lag 70 aktuelle kommunane.  Så vidt eg kjenner til har ingen av dei tre aktuelle kommunane i Hordaland oppheva slektskapsunntaket.

Advokat Ivar Winjum